Huizinga, Romein en het internet
Johan Huizinga introduceerde het begrip ‘historische sensatie’, Jan Romein de ‘integrale geschiedschrijving’. Beide aartsvaders van de Nederlandse historiografie maakten zich zorgen over de groeiende kloof tussen wetenschappelijke geschiedschrijving en het grote publiek. Hoe zouden zij gedacht hebben over internet?
Drie eigenschappen onderscheiden internet van andere media. De toegankelijkheid is groot. Verder kunnen meerdere mediavormen gecombineerd worden: teksten, geluid, afbeeldingen en bewegende beelden. Tenslotte heeft internet een zeer hybride, niet-lineair karakter. Anders dan een film of een boek kent een website geen vastliggend begin, middenstuk of eind. De gebruiker kan naar eigen inzicht kris-kras door de informatie navigeren.
De meeste historische sites profiteren vooral van de toegankelijkheid van het web. Historische teksten worden zonder inhoudelijke wijzigingen aangeboden. Zo biedt het Historisch Nieuwsblad artikelen uit oude nummers integraal aan.
Een spectaculair voorbeeld van het gebruik van de tweede eigenschap, het toepassen van multimedia, is te vinden op de site Trenches on the Web. Op deze zeer uitgebreide site over de Eerste Wereldoorlog staan foto’s, historische kaarten, kunstwerken, propagandamateriaal, animaties en zelfs de liedjes die de soldaten in de loopgraven zongen. Bij iedere muisklik ligt Huizinga’s historische sensatie op de loer.
De derde eigenschap van het internet, het hybride karakter, lijkt in eerste instantie weinig mogelijkheden te bieden voor gedegen wetenschappelijke presentaties. Integendeel: de historicus probeert juist door een logische opbouw van zijn betoog historische processen transparant te maken. Wanneer lezers van hot naar her door een tekst bewegen, blijft van inzicht in de geschiedenis weinig over.
De historicus kan het niet-lineaire karakter van het web ook als een uitdaging zien. Is de geschiedenis zelf niet ook zeer hybride? En zou het niet fantastisch zijn als de lezer naast de interpretatie van de bronnen met én druk op de knop ook die bronnen zelf ter beschikking krijgt? Het internet biedt nieuwe mogelijkheden ter verwezenlijking van Jan Romeins ideaal van de integrale geschiedschrijving.
Een historische website die de mogelijkheden van internet op fraaie wijze benut, wordt verzorgd door de Universiteit van Groningen. From Revolution to Reconstruction behandelt een deel van de Amerikaanse geschiedenis met interactief gemaakte handboeken. Korte essays over deelonderwerpen houden het niveau op peil zonder de integrale opzet te ondermijnen. Ook in de publicatie van bronnen is ruimschoots voorzien. Alleen het gebruik van multimedia zou nog wat beter kunnen.
From Revolution to Reconstruction is een prachtig voorbeeld van wat misschien de toekomst is van de geschiedschrijving. Als meer onderzoek op een dergelijke fraaie en toegankelijke wijze zou worden gepresenteerd, wordt de kloof tussen het publiek en de wetenschappelijke geschiedschrijving een stuk kleiner. Al met al voldoende reden voor enthousiasme bij Huizinga en Romein over dit nieuwe medium.