De balkanisering van het web

Wetenschappers zijn erg goed in het intrappen van open deuren. Afgelopen week bevestigde het Pew Research Center wat we allemaal al lang weten: het web wordt steeds belangrijker als nieuwsbron. Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de Amerikanen de presidentsverkiezingen van afgelopen jaar volgde via het web. Voor de meerderheid (77%) is televisie nog steeds de belangrijkste bron van nieuws, maar internet (26%) heeft de papieren krant (28%) op een haar na verstoten van de tweede plaats. En de trend is duidelijk. Onder jongeren heeft het web de papieren krant al lang verslagen. Geen wonder dat iedereen opeens weer praat over betalen voor online nieuws.

Een tweede, evenmin spectaculaire conclusie van het onderzoek: mensen lezen niet alleen politiek nieuws op het web, ze delen en bespreken het ook met elkaar. Meer dan de helft van de Amerikanen was tijdens de campagne op de een of andere manier online politiek actief. Utopisten zien daarin hun gelijk bevestigd dat het web de democratie versterkt. Niet voor niets schreef Joe Trippi, de architect van de cybercampagne van Howard Dean, na de vorige presidentsverkiezingen: “The Internet is the most democratizing innovation we’ve ever seen – more so than even the printing press.”

Digitale verzuiling

Helaas voor Trippi ontdekten de onderzoekers van Pew nog iets anders: Amerikanen die hun nieuws van het web halen – vooral jongeren – doen dat steeds minder van ‘neutrale’ nieuwsbronnen. Ze zoeken bewust naar sites met een politieke kleur die overeen komt met hun eigen voorkeur. Democraten hangen vooral rond op The Huffington Post, Daily Kos en Talking Points Memo, Republikeinen zoeken hun heil bij Instapundit, The Daily Dish en Pajamas Media. Net als bij de verkiezingen van 2004 was de blogosphere in 2008 hopeloos verdeeld.

Ook dat lijkt een open deur: natuurlijk zoeken gelijkgestemden elkaar op. Dat is het hele idee achter de parlementaire democratie. Maar het is de vraag of deze digitale verzuiling de democratie inderdaad versterkt. Nicolas Kristof denkt in ieder geval van niet. In zijn column in The New York Times beschrijft hij een intrigerende paradox: Het web stelt ons in staat kennis te nemen van een enorme diversiteit aan nieuwsbronnen en opinies. Maar we gebruiken die keuzevrijheid juist om informatie te zoeken die onze eigen vooroordelen bevestigt. Internet lijkt het ideale medium voor intellectueel debat maar in de praktijk is het een echoput waarin onze eigen mening oneindig vaak wordt herhaald.

En versterkt. Kristof verwijst naar een experiment in 2006 waarin liberale en conservatie Amerikanen werd gevraagd naar hun mening over controversiële onderwerpen als positieve discriminatie, het broeikaseffect en het homo-huwelijk. Daarna organiseerden de onderzoekers discussies over deze onderwerpen. Liberalen debatteerden met liberalen, conservatieven met conservatieven. Na afloop van de gesprekken bleken de opvattingen van de deelnemers extremer dan ervoor. Debat met gelijkgestemden leidt tot politieke polarisatie en volgens Kristof werkt internet daarbij als een katalysator. Hij krijgt daarin gelijk van Matthew Hindman, een politicoloog die uitgebreid onderzoek deed naar politiek op internet. Conclusie: de democratiserende werking van het web is een mythe.

Science-fiction

Kristof legt een verband tussen de polarisatie online en culturele en economische segregatie in de analoge wereld. Dat is minder vergezocht dan het op het eerste gezicht lijkt. Ons sociale leven speelt zich in toenemende mate af op het web. Inmiddels is 70% van de Nederlanders actief op een of meer sociale netwerken. Een gemiddelde puber kan niet meer zonder MSM en Hyves, menig volwassene begint en eindigt de dag met een bezoek aan LinkedIn of Twitter. Natuurlijk beïnvloeden die nieuwe sociale structuren ons dagelijks leven. De vraag is alleen op welke manier.

Het positieve en meest gangbare antwoord is dat ze ons bestaan verrijken. Door het web worden contacten mogelijk die voorheen ondenkbaar waren. Fysieke belemmeringen verdwijnen, het internet is de vervolmaking van Marshall McLuhan’s utopie van The Global Village. Maar er is ook een ander antwoord. Al in 1996, ver voordat sociale netwerksites een hype werden, waarschuwden onderzoekers van MIT voor mogelijke kwalijke bijwerkingen van het ontstaan van elektronische gemeenschappen. Op basis van een wiskundig model toonden zij aan hoe gemakkelijk sociale contacten op internet kunnen leiden tot homogene groepen van gelijkgestemden die zich afkeren van de maatschappij. Daardoor dreigt, zo schreven de wetenschappers, een ‘balkanisering’ van de samenleving.

Zeker in de context van de jaren negentig klinkt een verwijzing naar de Balkan wel erg omineus. Maar het onderzoek van Pew maakt het aannemelijk dat sociale netwerken kunnen leiden tot een nieuw soort virtuele verzuiling. Dat mag misschien klinken als griezelige science-fiction, het is in ieder geval géén open deur.

(Dit stuk verscheen ook op De Nieuwe Reporter)