Gelijmd verleden
Jan Romein wist het al in 1939: Meer kennis van het verleden maakt het beeld van de geschiedenis alleen maar onduidelijker. De oplossing voor dat ‘vergruisde beeld’ lag volgens hem in een theoretische benadering van het verleden. Het bewijs zou hij leveren in Op het breukvlak van twee eeuwen, een ‘integrale geschiedenis’ van Europa rond 1900. Helaas overleed de grote historicus voordat zijn magnum opus klaar was. En met het uit de mode raken van het marxisme verdween ook de aandacht voor zijn theoretische geschiedenis.
Vraag het maar aan Els Kloek. Zij is projectleider van het Biografisch Portaal van Nederland, de gloednieuwe website waarop biografische informatie over meer dan 40.000 grote namen uit het vaderlands verleden is te vinden. De lancering van de site half februari kreeg ruime aandacht in de media, tot op de voorpagina van NRC-Handelsblad aan toe. In de Volkskrant blijkt waarom: “Ooit waren historici vooral geïnteresseerd in structuren. Maar de biografie is helemaal terug van weggeweest, zegt Kloek. Het Portaal bedient historici en andere geïnteresseerden in de mens achter de geschiedenis.”
Het Portaal is inderdaad een prachtig hulpmiddel voor wie op zoek is naar biografische informatie. In z’n huidige vorm is het ook niet meer dan dat: een hulpmiddel. De site is vooral een schil om een aantal reeds bestaande biografische databanken, een zoekmachine die verwijst naar informatie op andere sites. Maar de ambities reiken verder. Bij NWO is subsidie aangevraagd voor het slimmer maken van het Portaal door het toevoegen van tags. Dat zijn trefwoorden waarmee automatisch allerlei verbanden kunnen worden gelegd tussen historische personen. Met deze tags krijgt de verzameling van losse levensbeschrijvingen weer iets terug van de door Romein zo gewenste structuur.
Overigens zou Romein waarschijnlijk best begrip op kunnen brengen voor een geschiedenis verteld aan de hand van levensbeschrijvingen – deed hij dat immers niet zelf ook met zijn Erflaters van onze beschaving? Maar wat zou hij vinden van de BBC-serie waarin de geschiedenis van de mensheid uit de doeken wordt gedaan aan de hand van honderd voorwerpen? Niet op televisie, waar je de voorwerpen zou kunnen zien, maar op de radio!
In A History of the World in 100 objects bespreekt Neil MacGregor , directeur van The British Museum, iedere week een voorwerp uit de collectie van zijn museum. Variërend van een pijlpunt uit de laatste ijstijd tot een hedendaagse creditcard. De bedoeling is dat luisteraars het voorwerp tijdens de uitzending bekijken op de bijbehorende website. Daar kun je ook alle uitzendingen naluisteren. Bovendien zijn er nog veel meer objecten te vinden die iets vertellen over de geschiedenis van de mensheid. Wie wil, kan zelf voorwerpen toevoegen.
Al die honderden voorwerpen – van de steen van Rosetta tot de iPhone – zijn te ordenen naar de tijd en het gebied waarin ze gebruikt werden maar bijvoorbeeld ook naar materiaal, kleur en grootte. Dat kan via een gelikte maar eigenlijk niet heel handige driedimensionale tijdbalk maar gelukkig ook gewoon in tabellen met een aantal filters. In twee klikken verruil je alle religieuze objecten uit de zeventiende eeuw voor technologische voorwerpen uit onze tijd.
Net als de toekomstige tags op het Biografisch Portaal maken de filters op de BBC-site het mogelijk steeds wisselende verbanden aan te brengen in een grote hoeveelheid losse geschiedenissen. Het vergruisde beeld van Romein kan zo met nieuwe technieken worden gelijmd, steeds weer opnieuw en telkens in een andere vorm. Maar hoe slim de software ook is, je blijft altijd de afzonderlijke scherven zien. Dat ene, meeslepend vertelde geschiedenisverhaal, dat ligt definitief aan diggelen.
(Dit artikel verscheen in Historisch Nieuwsblad van april 2010)