Stoom
De uitvinders van de stoommachine zetten een revolutie in gang. Ook in het internettijdperk blijven de ingenieuze vindingen van de pioniers verbazen.
Beroemde scène uit de Donald Duck: Guus Geluk doet mee aan een prijsvraag, de beslissende vraag luidt: ‘Wie vond de stoommachine uit?’ In opperste verbijstering roep de verwende neef van Donald uit: ‘Wat?’ en wint daarmee een luxe cruise naar Verweggistan. Maar was James Watt wel echt de uitvinder van de stoommachine? Het web weet de waarheid.
Een bezoekje aan webcyclopedie Brittannica leert al snel dat Watt niet de vader van de stoommachine was. Al in de eerste eeuw na Christus beschreef Heron van Alexandrië verschillende apparaten die gebruik maakten van stoomkracht. Nuttige toepassingen noemde hij niet; de machines dienden vooral ter lering en vermaak. Voor zwaar werk had men slaven genoeg.
Pas in de zeventiende eeuw bedachten uitvinders meer efficiënte manieren om de kracht van
stoom te gebruiken. Thomas Savery patenteerde in 1698 een machine waarmee water uit
mijnschachten kon worden gepompt. Enkele jaren later, in 1712, ontwierp Thomas Newcomen de
eerste stoommachine die gebruik maakte van een zuiger.
Het zou nog tot 1765 duren voordat
James Watt zijn revolutionaire aanpassingen aan Newcomens uitvinding deed. Vanaf 1784 werd de
stoommachine de drijvende kracht achter de Industriële Revolutie van de achttiende en
negentiende eeuw.
Hoe de verschillende stoommachines werken wordt uitgelegd op Fred Dibnah’s Industrial Age, onderdeel van de website van de BBC. Dibnah presenteert populair wetenschappelijke programma’s op de Britse televisie. Wat hem onderscheidt van Nederlandse collegae als Middas Dekker en Jan Douwe Kroeske is zijn historische benadering van de techniek.
Op het eerste gezicht heeft de website een hoog Sesamstraat-gehalte. Wie doorklikt ontdekt een interessant en bovenal multimediaal overzicht van het stoomtijdperk. Vooral de animaties van de stoommachines zijn leerzaam. Ook in het internettijdperk blijven de ingenieuze vindingen van de pioniers verbazingwekkend. Techniek kan echt leuk zijn, wetenschapsgeschiedenis fascinerend. Helaas lopen we in Nederland mijlenver achter bij de Angelsaksische traditie in deze tak van de historie.
Wie echt alle ins and outs van de stoommachine wil weten, kan zijn hart ophalen bij de online Steam Engine Library van de University of Rochester. Maar niet alleen de technische details van de motor van de industrialisatie zijn interessant, ook de sociaal- economische en culturele gevolgen daarvan. Die zijn breed uitgesponnen op The Victorian Web. Op deze rijk geïllustreerde website is alles te vinden wat je maar wil weten over Engeland onder Queen Victoria (1837-1901). Er is aandacht voor politiek, economie, kunst en cultuur. De dubbele seksuele moraal en de strenge etiquette waaraan het tijdperk zijn bekendheid dankt ontbreken niet.
Ook de schaduwkanten van de Industriële Revolutie – kinderarbeid, milieuvervuiling, klassenstrijd – komen aan bod. Maar op dat vlak moet de site zijn meerdere erkennen in de Spartacus Encyclopaedia of British History. Treffend worden daar de uitwassen van het kapitalisme in beeld gebracht. Tijdgenoten beschrijven fabriekstaferelen die niet onderdoen voor de boeken van Charles Dickens.
Neem het verhaal van Mary Richards, tien jaar oud en werkzaam in een weverij. Op een avond in 1828 wordt haar jurk gegrepen door een drijfas. Schreeuwend van de pijn raakt zij steeds verder bekneld in de machinerie. De aanwezigen horen een voor een haar botten knappen. Uiteindelijk brengt haar lichaam het raderwerk tot stilstand, maar tegen die tijd is Mary al overleden. Mary Richards was niet de enige: ruim de helft van de fabriekskinderen kreeg een arbeidsongeval. Een Duitser die in 1842 Manchester bezocht zag op straat zoveel mensen die een been of arm misten, dat ze hem deden denken aan een leger dat terugkwam van een veldtocht.