Land van luie journalisten
Nederlandse journalisten zijn lui. Ze laten zich zand in de ogen strooien door steeds gewiekstere voorlichters, zien daardoor het werkelijke verhaal over het hoofd en verloochenen hun taak als waakhond van de democratie. Het was geen vrolijke boodschap die Roger Vleugels vorige week kwam brengen tijdens een gastcollege aan de Universiteit Leiden. Desondanks hing een zaal vol kersverse studenten Journalistiek en Nieuwe Media aan zijn lippen terwijl hij het ene na het andere voorbeeld gaf van journalistiek broddelwerk en geblunder.
Vleugels heeft enig recht van spreken. Hij is dé Nederlandse expert op het gebied van de Wet Openbaarheid Bestuur. Geen journalistiek medium of hij heeft het wel bijgestaan in een WOB’je. Hij kent alle onderzoeksjournalisten in Nederland, wat niet moeilijk is want er zijn er in zijn ogen maar een paar die die titel werkelijk waardig zijn. De rest vult zijn tijd met het stuklopen van tapijt, het overschrijven van persberichten en het najagen van de waan van de dag. Uit luiheid.
Nou vooruit, er is een extra oorzaak bovenop de luiheid. Kom niet aan met verhalen over te weinig tijd of te weinig geld. Allemaal gezeur. Maar feit is wel, volgens Vleugels, dat Nederlandse media zich geen raad met de versnelling van het nieuws van de afgelopen jaren. Kranten blijven zichzelf opnieuw uitvinden op het web, zonder werkelijk na te denken over de vraag hoe ze dat nieuwe platform het best kunnen inzetten. Bijvoorbeeld als een instrument voor onderzoeksjournalistiek. Wat dat betreft kunnen ze nog veel leren van hun Amerikaanse tegenhangers, bijvoorbeeld van de Washington Post.
Jongensboek
Wie de Washington Post van de afgelopen week volgt, moet Vleugels gelijk geven. De krant heeft zich vastgebeten in de machinaties van vice president Dick Cheney en ontving daarvoor eerder dit jaar al een Pulitzer prijs. Deze week presenteerde Barton Gellman, onderzoeksjournalist bij de Post, nieuwe onthullingen over een door Cheney opgezet illegaal afluisterprogramma. Journalistiek in de traditie van Woodward en Bernstein, verhalen die weg lezen als een spannend jongensboek.
De presentatie van Gelmanns onderzoek is geraffineerd. Als lekkermakertje verschijnt zaterdag alvast een aankondiging op Washington Post Investigations, een blog waarop onderzoeksjournalisten van de krant verslag doen van hun werk. Op zondag opent de papieren editie met het nieuws dat het weinig had gescheeld of Cheney had Bush eind 2003 ten val gebracht. Binnenin brengt de krant zondag en maandag grote voorpublicaties van Gelmanns boek Angler: The Cheney Vice-Presidency. Het boek zelf verschijnt dinsdag. Online worden de verhalen omlijst met een tijdbalk,portretjes van alle hoofdrolspelers en een aantal van de documenten die als bron hebben gediend. Op woensdag kunnen lezers vragen stellen aan Gelmann. Deze strak geregisseerde presentatie is geen toeval. Eerder deze maand deed de Post hetzelfde met het nieuwe boek van Bob Woodward: The War Within.
Waakhond
Nu heeft de Post natuurlijk en naam op te houden als het gaat om dit soort grote onderzoeksprojecten. Maar ook kleinere Amerikaanse kranten investeren in onderzoeksjournalistiek, ondanks dalende oplagen en teruglopende inkomsten. Of beter gezegd: als gevolg van die teruglopende inkomsten. In de strijd om de lezer is het steeds belangrijker voor kranten zich te onderscheiden van de concurrentie. Eigen onderzoek scoort. De American Society of Newspaper Editors signaleert een toename van ‘Watchdog journalism’, op papier, maar ook online. Een mooi voorbeeld van een onderzoeksproject van een lokale krant is ‘I Didn’t Do That Murder’ van The Times Herald Record afgelopen weekend goed voor een Online Journalism Award.
Het is een hoopgevende gedachte: de economische malaise waarin kranten verzeild zijn geraakt, mede door de komst van internet, leidt niet tot verschraling van van het journalistieke vak, maar juist tot verdieping. Wie weet zijn lezers zelfs wel bereid te betalen voor gedegen journalistiek spitwerk. Experimenten als spot.us moeten het uitwijzen. Voorwaarde is natuurlijk wel dat de waakhonden ook echt gaan graven. Zijn Nederlandse journalisten daarvoor echt te lui? Vanavond weten we het antwoord.
(Dit stuk verscheen ook op De Nieuwe Reporter)