Oplichterij
Oplichting, fraude en zwendel zijn van alle tijden. Maar op internet is het wel heel makkelijk mensen voor de gek te houden.
Zoals Londen Speakers Corner heeft, zo had New York in de negentiende eeuw Centre Market. Kooplui en publiek kwamen naar de markt om producten te verhandelen en om te luisteren naar toespraken vanaf de zeepkist. In juli 1824 had een van de populairste redenaars, Lozier, een schokkende boodschap voor zijn toehoorders: Manhattan was te zwaar bebouwd. De helft van het eiland dreigde af te breken en in zee te verdwijnen.
Gelukkig had Lozier een oplossing voor het probleem. Manhattan moet van het vasteland worden afgezaagd, op volle zee worden omgedraaid en vervolgens met de zware, bebouwde kant weer aan New York worden vastgemaakt.
Dagenlang gonsde het in de stad van geruchten. Honderden werklui meldden zich voor het karwei. De dag dat het grote zagen zou aanvangen, verzamelden zich duizenden toeschouwers op de afgesproken plaats. Lozier was in geen velden of wegen te bekennen. Pas geleidelijk drong het tot de inwoners van New York door dat ze massaal bij de neus waren genomen.
‘De dag dat Manhattan bijna was afgezaagd’ is een fraai exemplaar van wat de Amerikanen een hoax noemen, het oplichten van het grote publiek. Het woord zelf dateert uit de achttiende eeuw en is waarschijnlijk afgeleid van Hocus Pocus. Op het web wemelt het van de hoaxes. Een groot aantal is verzameld in The Museum of Hoaxes.
Een bekende hoax is War of the Worlds, de radio-uitzending waarin Orson Welles aankondigde dat de aarde werd aangevallen door marsmannetjes. Wie nu via het web de oorspronkelijke uitzending beluistert, kan zich maar moeilijk voorstellen dat het hoorspel in 1938 hele volksstammen de stuipen op het lijf joeg.
Ook minder bekende voorbeelden van oplichterij hebben een plaatsje in het museum. Een wel heel ongeloofwaardig verhaal stamt uit de Amerikaanse burgeroorlog. In 1874 beschreef een legerarts in The American Medical Weekly hoe een kogel eerst het scrotum van een jonge soldaat doorboorde om vervolgens terecht te komen in de buik van een onschuldig burgermeisje. Beiden overleefden de schotwond. Negen maanden later schonk het meisje het leven aan een gezonde baby. Nog in 1959 werd het verhaal als waar gebeurd behandeld in een medisch tijdschrift. De Internet Encyclopedia of Hoaxes biedt een overzicht van sites met meer van dit soort sterke staaltjes.
Nauw verwant aan hoaxes zijn de urban legends. Dat zijn sterke verhalen die steeds opnieuw opduiken, al dan niet in een nieuw jasje gestoken. Internet is bij uitstek het domein van urban legends. Vooral nieuwsgroepen zijn beruchte verspreiders van ‘stadslegenden’. De makers van de website Snopes hebben zich erop toegelegd deze verhalen te verzamelen en zo mogelijk te achterhalen waar ze vandaan komen. Wie heeft niet zo’n oom die op verjaardagsfeestjes altijd het hoogste woord voert? Een bezoekje aan Snopes is voldoende om hem jarenlang van repliek te dienen.
Neem bijvoorbeeld het college urologie. De professor neemt een buisje urine, steekt zijn vinger erin, likt daaraan en stelt vast dat de patiënt een te hoog suikergehalte heeft. Vervolgens nodigt hij zijn studenten uit zijn voorbeeld te volgen. Wanneer iedereen aan de beurt is geweest, prijst de docent zijn pupillen om hun techniek. Maar, zo drukt hij ze op het hart, de belangrijkste medische eigenschap is een goede observatie. Als de studenten goed hadden opgelet, hadden ze gezien dat hij zijn wijsvinger in het buisje had gedoopt om vervolgens zijn middelvinger te proeven. Mening student medicijnen claimt het voorval zelf meegemaakt te hebben. Volgens Snopes dateert het verhaal uit de jaren dertig.
Er is ook een Nederlandse variant van Snopes. Daar is het verhaal te lezen van het onthoofde, gevilde lijk dat eind jaren zeventig ergens in de Bronx werd gevonden. Onderzoek van de patholoog-anatoom wees uit dat het niet om een mensenlichaam ging, maar om dat van een gorilla. Het kadaver bleek uit een vrachtwagen gevallen te zijn, die afkomstig was van de dierentuin. De vrachtwagen was op weg naar een hotdogfabriek…
Hoe deze site heet? www.broodjeaap.nl